Vaaz/Kelam Çalışması: Tanrı Bilgisi
Presbiteryen Kilisesi, Reform Seminer Notu
TANRI’NIN
ADI
Kutsal Kitap Tanrı’nın ismine çok önem vermektedir:
Çıkış 20:7 Tanrın Yahve'nin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü Yahve, adını boş yere ağzına alanları cezasız bırakmayacaktır.
Mezmur 8:1 Ya Rab Yahve,
Ne yüce adın var yeryüzünün tümünde!
Mezmur 48:10 Adın gibi, ey Tanrı, övgün de
Dünyanın dört bucağına varıyor.
Süleymanın Meselleri 18:10 RAB'bin adı güçlü kuledir,
Ona sığınan doğru kişi için korunaktır.
Tanrı’nın adı Tanrı’yı gösteriyor, Tanrı’nın her adı O’nun insan ile olan ilişkisini anlamamıza yardım ediyor. O halde Tanrı’nın çok olan özelliklerinden dolayı, O’nun pek çok adı olduğunu görmekteyiz. Tanrı’nın adları Tanrı’dan geliyor, insandan değil. Bizler Tanrı’yı daha iyi anlayalım diye Tanrı insan dilini kullanarak bize kendi adını açıklıyor. Bundan başka Tanrı, insanın daha iyi anlaması için ‘Tanrı’nın eli, Tanrı’nın kulağı, Tanrı’nın gözü’ gibi ifadeler kullanmaktadır.
Tanrı lütuf gösterip bize yaklaşıyor, bu da değişik adları kullanmasını gerekli kılmaktadır. Öyle ki, bizler Tanrı’yı, O’nun anlamamızı istediği şekilde anlayabilelim. Çünkü Tanrı kendisini bilinemeyen Tanrı olarak açıklamıştır.[1] Tanrı kendini insan lisanıyla sınırlı bir şekilde açıklamıştır. Bu açıklamalar için sınırlı şeyler kullanmıştır.
EL, ELOHİM, ELYON: İbranicede “EL” Tanrı demektir. Bu kelime “Tek gerçek Tanrı” anlamındadır. Bu kelime Arapçaya “AL” olarak geçmiştir, “alah” ise korku ile ilişkili bir kelime olup Arapçaya “Allah” olarak geçmiştir. “EL” korkulacak bir Tanrı’yı ifade eder. Kutsal Kitap’ta gerçek Tanrı’yı diğer ulusların tanrılarından ayırmak için “EL” kelimesi genellikle başka kelimeler ile birlikte kullanılır:
El ve buna yakın Tanrı
adları şöyledir: Elohim, Elyon, Al, Eloah, Elah. Bu adlar genellikle
Tanrı’nın GÜÇLÜ, BÜYÜK, YÜCE, KORKULAN niteliklerine odaklanır.[2] Semitik halklar arasında bu kelimeyi genellikle En
Yüksek, En Güçlü Tanrı veya Tek Olan Tanrı hakkında kullandılar. Tanrı’nın
gücü veya ‘her şeye gücü yeten Tanrı’ anlamında
bu adı kullandılar. Bu ad aynı zamanda ‘Kuvvetli Olan,’ ‘Kudretli Olan,’
olarak çevirebilir. Eski Ahit’te bu kelime tek gerçek Tanrı için 200
defadan fazla defa kullanılmaktadır.[3]
“EL” ve “Gadol” (büyük)
Ey büyük ve güçlü Tanrı (Yeremya 32:18,)
Hangi ilah Tanrı kadar uludur?
“EL” yüce olan bir Tanrı’yı ifade etmek için kullanılmıştır:
göklerin Tanrısı (Mezmur 136:26)
yücelerdeki Tanrı (Eyüp 31:28)
yüce Tanrı (Tekvin 14: 18-20, 22-23)
“EL” ve “Misttatter” (gizleyen)
Tanrı o kadar yüce ve yüksektir ki, insanoğlu O’nun hakkında her şeyi bilemez:
Gerçekten kendini gizleyen bir Tanrı’sın (İşaya 45:15)
“EL” ve “Roi” (gören)
Tüm
yücelik ve yüksekiğine rağmen Tanrı’dan bir şey saklanamaz:
Tekvin 16: 13 Hacer,
«Beni gören Tanrı'yı gerçekten gördüm mü?» diyerek kendisiyle konuşan
RAB'be «El-Roi» adını verdi.
‘el gibbor’ (Güçlü Tanrı)
İşaya 9:6; 10:21
‘el haggadol’, ‘el gadol’ (Büyük Tanrı, Ulu Tanrı)
Bu ifade gerçek Tanrı’nın her şey üzerinde [diğer tanrılar üzerinde] daha yüksek olduğu gösteriyor:
Yeremya 32:18 büyük Tanrı gadol gibbor
Mezmur 77:13 ulu Tanrı gadol
Mezmur 95:3 ulu Tanrı gadol
‘ha el oseh pele’ (Harikalar yaratan Tanrı)
Mezmur 77:14
‘el elim’ (tanrıların Tanrısı)
Daniel 11:36
‘el elohe harukot lıkol basar ha iş’ (Bütün insan ruhlarının Tanrısı)
Sayılar 16:22; 27:16
‘el kay’ (Yaşayan Tanrı)
Yeşu 3:10; I.Samuel 17:26, 36; II.Krallar 19:4, 16; Mezmur 42:2; 84:2; İşaya 37:4; Yeremya 10:10; 23:36; Daniel 6:20, 26; Hoşeya 1:10
‘el ekad’ (Tek veya Bir Tanrı)
Malaki 2:10
(İşaya 46:9 ‘çünkü Tanrı benim, başkası yok’
Bazı adlar Tanrı’nın pozisyonunu vurguluyor:
‘el haşşamayim’ (Göklerin Tanrısı)
Mezmur 136:26
‘el mimmağal’ (Yücelerdeki Tanrı)
Eyüp 31:28
Bazı adlar da Tanrı’nın çeşitli nitelikleri hakkında vurguluyor:
‘el rakum vıkannun’ (Acıyan ve lütfeden Tanrı)
Tesniye 34:6
‘el rakum’ (Acıyan bir Tanrı)
Tesniye 4:31; Mezmur 86:15
‘el kannun vırakum’ (‘İyilik yapan, acıyan bir Tanrı /
Lütfeden, acıyan bir Tanrı)’
Nehemya 9:31; Yunus 4:2
‘ha el haqqadosh’ (Kutsal Tanrı)
İşaya 5:16
‘el emet’ (Sadık, Hakikatli Tanrı)
Mezmur 31:5
Tesniye 32:4
‘el değot’ (Her Şey Bilen Tanrı)
I..Samuel 2:3
‘el hakkabod’ (Yüce Tanrı)
Mezmur 29:3
‘El Olam’ (Ölümsüz Tanrı)
Tekvin 21:33
‘el tsaddiq’ (Adil Tanrı)
İşaya 45:21
‘el qanna’ (Kıskanç bir Tanrı)
Çıkış 20:5; 34:14; Tesniye 4:24;
5:9; 6:15; Yeşu 24:19; Nahum 1:2
İbranicede ‘El’ kelimesi ‘korkutan’ anlamından gelmektedir. Kutsal Kitap bazı yerlerde Tanrı’nın korkunçluğunu vurguluyor (Mezmur 7:11).
‘ha el haggadol vıhannora’ (büyük ve korkunç Tanrı)
Tesniye 7:21; 10:17, Nehemya 1:5; 9:32, Daniel 9:4,
‘el nağarats’ (Heybetli Tanrı)
Mezmur 89:7
‘el gımulot’ (Karşılık veren Tanrı)
Yeremya 51:56
‘el noqem’ (Öç Alıcı bir Tanrı)
Mezmur 99:8, Nahum 1:2
‘el nıqamot’ (Öçler Tanrısı)
Mezmur 94:1
‘el mistater’ (Kendini gizleyen bir Tanrı)
İşaya 45:15
‘El Roi’ ya da ‘el ra i’ (Beni gören Tanrı)
Tekvin 16:13
“EL” kurtarıcılık gösteren bölümlerde çeşitli kelimeler ile birlikte kullanılmıştır:
Tesniye 7: 9
Tanrınız RAB'bin Tanrı olduğunu bilin. O güvenilir Tanrı'dır. Kendisini
sevenlerin, buyruklarına uyanların bininci kuşağına kadar antlaşmasına bağlı
kalır.
İşaya 5: 16 Ama Her
Şeye Egemen RAB adaletinden ötürü yüceltilecek. Kutsal Tanrı
doğruluğuyla kutsal olduğunu gösterecek.
Mezmur 31: 5 Ruhumu
ellerine bırakıyorum,
Ya RAB, sadık Tanrı, kurtar beni.
Tesniye 32: 4 O
Kaya'dır, işleri kusursuzdur,
Bütün yolları doğrudur.
O haksızlık etmeyen güvenilir Tanrı'dır.
Doğru ve adildir.
İşaya 9: 6 Çünkü
bize bir çocuk doğacak,
Bize bir oğul verilecek.
Yönetim onun omuzlarında olacak.
Onun adı Harika Öğütçü, Güçlü Tanrı,
Ebedi Baba, Esenlik Önderi olacak.
İşaya 10: 21 Geriye
kalanlar,
Yakup soyundan sağ kalanlar,
Güçlü Tanrı'ya
dönecekler.
I.Samuel 2: 3 Artık
büyük konuşmayın,
Ağzınızdan küstahça sözler çıkmasın.
Çünkü RAB her şeyi bilen Tanrı'dır;
O'dur davranışları tartan.
Mezmur 29: 3 RAB'bin
sesi sulara hükmediyor,
Yüce (orijinal
metin: görkemli) Tanrı
gürlüyor,
RAB engin sulara hükmediyor.
Tekvin 21: 33
İbrahim Beer-Şeva'da bir ılgın ağacı dikti; orada RAB'be, ölümsüz (orijinal
metin: sonsuz) Tanrı'ya yakardı.
İşaya 45: 21
Konuşun, davanızı sunun,
Birbirinize danışın.
Bunları çok önceden duyurup bildiren kim?
Ben RAB, bildirmedim mi?
Benden başka Tanrı yok, adil Tanrı ve Kurtarıcı benim.
Yok benden başkası.[4]
Çıkış 20: 5 Putların
önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir
Tanrı'yım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını
çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım (Tesniye 4: 24; 5:9, Yeşu
24:19).
Nahum 1: 2 RAB kıskanç, öç alıcı bir Tanrı'dır.
Öç alır ve gazapla doludur.
Hasımlarından öç alır,
Düşmanlarına karşı öfkesi süreklidir.
‘EL’ kelimesinin bir ek almadan tek başına kullanıldığı
ayetler:
Tekvin 31:13; 35:1; 46:3; 49:25; Sayılar 12:13; 23:8, 19, 23; 24:4, 16, 23; II.Samuel 22:31, 32; 23:5; Eyüp 5:8; 9:2; 40:9; Mezmur 7:11; 10:11,12; 16:1; 17:6; 19:1; 52:1,5; 55:19; 57:2; 73:11, 17; 74:8; 77:9; 78:7 8, 18, 19, 34, 41; 82:1; 83:1; 90:2; 104:21; 106:14, 21; 107:11; 118:27; 139:17, 23; 149:6; 150:1; İşaya 40:18; 43:12; 45:14; 46:9; Yeremyanın Mersiyeleri 3:41; Hoşeya 11:9, 12; Mika 7:18; Malaki 1:9
“ELOHİM” (Tekvin 1:1) çoğul bir kelime olup saygıya layık çok güçlü bir Tanrı’yı ifade eder. “ELYON” ise “yüce Olan” anlamındadır.
ADONAY: İbranicede “dun (din)” ve “adan” kelimeleri yargılamak ve yönetmek anlamındadır. Tanrı’nın bu ismi O’nun en güçlü yönetici olmasını vurgulamaktadır. Bizler bu kelimeyi kullandığımızda Tanrı’ya birer hizmetçi olarak yaklaşmaktayız. Bu durumda “ADONAY” kelimesini Efendi, Efendimiz şeklinde tercüme edebiliriz. (Yeşu 55:14, İşaya 6:8-11) EL, ELOHİM, ELYON, ADONAY, isimleri Tanrı’nın en yüce olma özelliğini vurgulamaktadır.
SHADDAY, EL SHADDAY: İbranicede “shadad” kelimesi güçlü anlamındadır. “EL SHADDAY” gökte ve yerde güçlü olan Tanrı’yı ifade etmek için kullanılmaktadır. Bazı dilbilimciler “shad” kelimesinin ‘efendim’ anlamında olduğunu düşünmektedir. “ELOHİM” tüm yaratılışın ve doğanın sahibi ve korkulacak olan Tanrı’yı vurgularken; SHADDAY bereket ve esenliğin kaynağı olan ve insanla ilişki içinde olan ve gücünü kendi halkı için kullanan Tanrı’yı vurgulamaktadır. Çıkış 6:3 ayeti bu kelimeyi Her Şeye Gücü Yeten Tanrı[5] olarak tercüme etmiştir. II.Korintliler 6.18 ayeti bu kelimenin Grekçe karşılığı olan “PANTOKRATOR” kelimesini kullanmaktadır. Ancak Eski Ahit’te Tanrı için kullanılan “PANTOKRATOR” kelimesi Yeni Ahit’te İsa Mesih için kullanılır.[6] Böylece ‘El’ ve ‘Şadday’ kelimelerinde iki fikir birleşiyor; bir tarafta güç ve korku; diğer tarafta bereketleme ve teselli. Güçlü tarafta Tanrı her şey üstünde ve her güçten daha üstündür; aynı zamanda Tanrı kendi halkını bereketliyor ve her durumda teselli ediyor.[7] Latince olarak bu kelime ‘omnipotens’ (yani ‘tüm güçlü’); Grekçe olarak genellikle [pantokrator] (yani ‘her şey için yargıç’) anlamındadır. Genellikle Türkçeye ‘Her Şeye Gücü Yeten’ şeklinde çevrilmiştir. Ancak bu kelime Tanrı’nın büyük gücünü kendi halkı için kullandığını vurguluyor. Bu ad Tanrı’nın düşmanlarını korkuturken O’na güvenen kişiye teselli verip kurtarış getiriyor.
‘Şadday’ adının tek
başına kullanıldığı yerler:
Tekvin 49:25; Sayılar 24:4, 16;
Rut 1:20; Eyüp 5:17; 6:4, 14; 8:3, 5; 11:7; 13:3; 15:25; 21:15, 20; 22:17, 23,
25, 26; 27:10, 11; 29:5; 31:2, 35; 32:8; 33:4; 37:23; 40:2; Mezmur 68:14; 91:1;
Hezekiel 1:24
‘El Şadday’ adı ‘Şadday’ın anlamına benziyor:
Tekvin 17:1; 28:3; 35:11; 43:14; 48:3; Çıkış 6:3; Hezekiel 10:5
Tanrı kendi halkına çok yakın ve onlarla ilişki içinde olduğundan “onların Tanrı’sı” olarak çağırılır:
‘ha el beyt el’ (Beytel’in Tanrısı)
Tekvin 31:13; 35:7
‘el sal i’ (Kayam olan Tanrı)
Mezmur 42:9
‘ha el mağuzzi’ (Sığınağım Tanrı)
II.Samuel 22:31
‘el yişuğati’ (Tanrı Kurtuluşumuzdur)
İşaya 12:2
‘el kayyay’ (Yaşamımın Tanrısı)
Mezmur 42:8
‘el simkat gili’ (Neşe Sevinç Kaynağım Tanrı)
Mezmur 43:4
‘el gomer alay’ (Benim için her şey yapan Tanrı)
Mezmur 57:2
‘el aviyka’ (Babanın Tanrısı)
Tekvin 49:25; Çıkış 15:2
‘el yisra el’ (İsrail’in Tanrısı)
Mezmur 68:35
‘el yağaqov’ (Yakup’un Tanrısı)
Mezmur 146:5
‘eli’ (Tanrım)
Çıkış 15:2; Mezmur 18:2; 22:1, 10; 63:1; 68:24; 89:26; 102:24; 118:28; 140:6; İşaya 44:17
‘ha el mağuzzi’ (Sığınağım Tanrı)
II.Samuel 22:33
‘ha el hamazrıneni kayil’ (Beni güçle donatan Tanrı)
Mezmur 18:32
‘immanu el’ (Tanrı bizimle)
İşaya 7:14; 8:8,10
‘ha el kannoten nıqamot li’ (Öcümü alan Tanrı)
Mezmur 18:47; II.Samuel 22:48
‘el yeşurun’ (Yeşurunun Tanrısı [Kelamda ‘Yeşurun’ İsrail’in adıdır)
Tesniye 33:26
‘el elohey Yisrael’ (‘Tanrı, İsrael’in Tanrısı)
Tekvin 33:20
‘ha el yahveh’ (‘El’ bazen İsraillilerin Tanrı’sının kişisel adıdır (Yahveh))
Mezmur 85:8; 118:27; İşaya 42:5
Tanrı kendi halkını kurtarır:
‘ha el hanne eman’ (Güvenilir Tanrı)
Tesniye 7:9-10
‘el emunah’ (Güvenilir Tanrı)
Tesniye 32:4
‘el mıkolleka’ (Seni Yaratan Tanrı)
Tesniye 32:18 ... seni doğuran kaya unuttun, [önemsemedin]
‘el moşiğam’ (Kendilerini Kurtaran Tanrı)
Mezmur 106:21
‘el motsi o mimmitsrayim’ (Onları Mısır’dan çıkaran Tanrı)
Sayılar 23:22; 24:8
‘el nose’ (Bağışlayıcı Tanrı)
Mezmur 99:8
‘ha el yışuğatenu’ (Bizi Kurtaran Tanrı)
Mezmur 68:19-20
‘el yışu ağti’ (Tanrı Kurtuluşumdur)
İşaya 12:2
‘Elyon’ (Yüce Olan)
Bu Kelime İbranice ‘alah’ kelimesinden gelir ve ‘yukarıya gitmek’
anlamındadır.[8] Bu kelime genellikle şiirler içinde bulunur.
Bazen tek başına, bir ek almadan kullanılır:
Sayılar 24:16; Tesniye 32:8; II.Samuel 22:14; Mezmur 9:2;1 8:13; 21:7; 46:4; 50:14; 73:11;
77:10; 78:17; 82:6; 83:18; 87:5; 91:1; 92:1; 107:11; İşaya 14:14; Yeremyanın
Mersiyeleri 3:35, 38; Daniel 7:18, 22, 25, 27
‘el elyon’ (Yüce Tanrı)
İki kelime birlikte ‘elyon’ gibi anlamı vardır; “Tanrı’nın
yüksekliğini [yüceliğini]” vurgular:
Tekvin 14:18, 19, 20, 22; Mezmur 78:35
‘al’ (Yüce Olan)
Bu ad ‘Elyon’ kelimesinden gelmiştir. Tanrı’nın yüksekliğini, yüceliğini vurguluyor.
Hoşea 7:16; 11:7
‘Eloah’ (Tanrı)
Tanrı için bu kelime çok eski zamandan beri kullanılan bir kelimesidir. Kelamın en eski parçası olan Eyüp Kitabında ve şiirler içinde kullanılmıştır.[9] Eski Ahit’te ‘Tanrı’ için kullanılan ‘Elohim’ kelimesi çoğul olup ‘Eloah.’ kelimesi ise bunun tekil halidir.
İbraniceye yakın bir dil olan Aramice, Antik Orta Doğuda ticaret dili olduğu için her kültürden insanlar Aramice bilmekteydi. Aramice’de bu kelime ‘Elah’ olarak kullanıldı. İbranilerin erken tarihi içinde de bu kelime Eyüp Kitabında ve Tesniye kitabında (32:15, 17) kullanılmıştır. Sürgüne giden halk İbraniceden daha fazla Aramice kullanmaya başladığı için Nehemya 9:14 ayetinde de bu kelime vardır.
Bu kelime kullanılırken bazen Tanrı bir taş (kaya) ile karşılaştırıldı (Tesniye 32:15; Mezmur 18:31; İşaya 44:8). Bu ifade Tanrı’nın sağlamlığı, sabitliği ve değişmezliği yönüne odaklanır.[10]
Süleymanın Meselleri 30:5 ayeti bu kelimeyi kullanırken Tanrı’yı bir kalkana benzetir. Bu ifade günahkarlara “korkunç bir Tanrı” ifade eder (Mezmur 50:22; 114:7; 139:19). Çünkü sadık kullar bu kalkana sığınırken günahkar için bu kalkan “Tanrı’nın gazabını” ifade eder.[11]
‘Elah’ (Tanrı)
Eski Ahit’in Aramice yazılmış bölümlerinde görülür:
Ezra 4:24; 5:1, 12; 6:3, 12; 7:14, 26; Daniel 2:20, 47; 3:15, 28; 4:2;
5:21; 6:26
[1] İşaya 45:15; 57:15; 8:17
[2] Louis Berkhof, Systematic Theology, (
[3] Francis Brown, S. R. Driver and Charles A. Briggs, Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, (Peabody, Massachusetts: Hendrickson), 1979 reprint, s. 42, 217 defa geçiyor.
[4] İşaya 45:21 ayetindeki ifadelere bakarak Tanrı’nın kendi ismini aynı zamanda dolaylı olarak açıkladığını da görebiliriz:
kendini açıklayan Tanrı: Ben RAB, bildirmedim mi?
tek Tanrı: Benden başka Tanrı yok,
Kurtaran Tanrı: Kurtarıcı benim.
[5] Tekvin 17:1; 28:3; 35:11; 43:14; 48:3; 49:25, Sayılar 24:4, II. Samuel 5:10, İşaya 6:3, Herşeye Egemen Tanrı: I.Krallar 19:10, Amos 3:13 # Her Şeye Egemen Rab: I.Tarihler 11:9, Mika 4:4, Nahum 2:13, Hababuk 2:12, Tsefanya 2:10, Hagay 1:2, Zekeriya 1:3, Malaki 1:4, Yeremya 5:14 # Her Şeye Gücü Yeten: Eyüp 5:17 #
[6] Vahiy 1:8 Şimdi Var Olan, Önceden Var Olan ve Gelecek Olan Evrensel Egemen (Vahiy 4:8; 11:17); Vahiy 15:3 Rab Tanrı Evrensel Egemen (16:7), Vahiy 16:14 Evrensel Egemen Tanrı (19:15), Vahiy 19:6 Evrensel Egemen Rab Tanrı, Vahiy 21:22 Egemen Rab Tanrı (İncil, Yunanca aslından çağdaş Türkçeye Çeviri, 1997)
[7] Brown, Driver and Briggs, s. 994-995., Robert L. Reymond, A New Systematic Theology of the Christian Faith, (Grand Rapids: Zondervan), 1997, s.156.
[8] Brown, Driver and Briggs, s. 751; Berkhof, s. 48
[9] Harris, Archer and Waltke, 57 defa Eski Ahit’te bulunur
[10] “Eloah” kelimesinin tek başına kullanıldığı yerler: Tesniye 32:17; Nehemya 9:17; Eyüp 3:4; 4:9; 5:17; 10:2; 11:5-7; 22:12; 37:15; 39:17; 40:2; Mezmur 50:22; 114:7; 139:19; Süleyman’ın Özdeyişleri 30:5; Yeşaya 44:8; Daniel 11:37-39; Habakkuk 1:11; 3:3
[11] Harris, Archer and Waltke ‘Eloah’